حه‌سه‌ن سه‌لاح سۆران, له ١٣ی خەرمانانی ٢٦٤١کوردی بەرانبەر بە 23.9.1941 زایینی له ئاوایی ساروقامیش, له ناوچه‌ی بۆكان, له رۆژهه‌ڵاتی كوردستان هاتۆته دنیا. بابی له بنه‌ماڵه‌ی بوداق سوڵتان (له فه‌رمانڕه‌وایانی موكری) و دایكی له بنه‌ماڵه‌ی ئه‌رده‌ڵانه كه بنه‌ماڵه‌ی ئه‌رده‌ڵانیش چه‌ند سه‌ده فه‌رمانڕه‌وای كوردستان بوون.
مامۆستا سۆران بێجگه له رۆژهه‌ڵاتی كوردستان له شاری له‌نده‌ن كولیژه‌كانی
( Trinity, Sent Jorj, Dtanford) له ئینگلستان زمانی ئینگلیسی خوێندووه و وه‌ك پسپۆڕی زمان و ئه‌ده‌بیاتی ئینگلیسی له تاران كاری دەکرد و له ساڵی ٢٦٦٥ هه‌تا ئه‌مڕۆ وه‌ك شاعیرو نووسه‌ر و وه‌رگێر به‌رهه‌مه‌كانی به زمانی كوردی پێشكه‌ش ده‌كەرد، به‌شێك له گرینگترین كار و چالاكییه‌كانی مامۆستا "سۆران" بریتین له: نووسینی نزیكه‌ی ٢٠ كتێب به زمانه‌كانی كوردی، فارسی، ئینگلیزی و ئه‌ڵمانی و ئه‌زموونی ٤٠ ساڵ وه‌رگێڕان له زمانه‌كانی كوردی، ئینگلیزی، فه‌رنسی، ئه‌ڵمانی و رووسی.كه گوڵبژێرێكیان به‌م چه‌شنه‌یه:
١. شه‌جه‌ره‌ی بنه‌ماڵه‌ی به‌گزاده به زمانی فارسی له ساڵی ٢٧٦٥ کوردی له شاری ته‌ورێز چاپ كراوه.
٢. دیوانی سوران, هه‌ڵبژارده‌ی هونراوه‌كانی له ساڵی٢٦٦٨کوردی له ته‌ورێز چاپ كراوه.( ئه‌م كتێبه و كتێبی« چریكه‌ی كوردستان»ی حه‌سه‌ن زیره‌ك تاقه كتێبن كه له ده‌وره‌ی ده‌سته‌ڵاتداریه‌تی رژێمی په‌هله‌وێدا چاپ كراون. ئه‌وه‌ی چۆن سه‌رڕای یاساخ بوون ئه‌م دوو كتێبه چاپ كراون پرسیارێكه كه نووسه‌ر حه‌سه‌ن سه‌لاح سۆران له نووسراوه‌یه‌كدا وڵامی ده‌داته‌وه و خانم مێدیا زه‌ندیش له كتێبی زمانی دوولا دا باسی لێوه ده‌كات)
٣. ئه‌شكه‌نجه و كوشتاری بنه‌ماڵه‌ێكی كورد, به زمانی ئینگلیسی له ساڵی ٢٦٧٨کوردی له له‌نده‌ن چاپ كراوه.
٤. هونراوه و په‌خشان, كۆمه‌ڵه هونراوه و په‌خشان چاپی تاران.
٥. كه‌ماجاڕ كۆمه‌ڵه هونراوه له تاران چاپ كراوه.
٦. زمان وئه‌ده‌ب باسی زمان و ئه‌ده‌بی كوردی چاپی تاران.
٧. كتێبخانه‌ی سۆران( بیبلۆگرافی كوردی ) له سێ به‌رگدا به زمانی كوردی كه له ساڵی ٢٦٧٦ک هه‌تا ئێستا كاری له سه‌ر ده‌كرێ. به‌رگی هه‌وڵ ساڵی ٢٦٧٩ک له له‌نده‌ن چاپ كراوه.
٨. داری مازو باسی هه‌مه ڕه‌نگی زمان و ئه‌ده‌ب به زاراوه‌گه‌لی سۆرانی, هه‌ورامی, كه‌لوری. له تاران چاپ كراوه.
٩. كانی سارد په‌خشان له تاران چاپ كراوه.
١٠. باڵه كۆلاره باسی نامه نووسین و زمانناسی كوردی له تاران چاپ كراوه.
١١.یاسای هه‌تاو, رۆمان له ژێر چاپ دایه.
١٢. ناوی كیژان و كوڕانی كورد (ناونامه‌ی كوردی) له ژێر چاپ دایه.
١٣. به‌یان كۆمه‌ڵه هونراوه. له ژێر چاپ دایه. ( به‌یان ناوی چیایه‌كه له ناوچه‌ی هه‌وشار)
١٤. فه‌یزوڵابه‌گی یه‌كانی بۆكان به زمانی ئاڵمانی هاوبه‌ش له گه‌ڵ دوكتور W. Rudolf ئه‌م كتێبه له لایه‌ن دوكتور ن.عه‌بباس ئه‌حمه‌دده‌وه هه‌ڵگه‌ڕاندراوه‌ته سه‌ر كوردی.
١٥. یاسای هه‌تاو ( ڕۆمان) چاپ ده‌كرێ.
١٦. فه‌رهه‌نگی فارسی ـ كوردی (بچكۆلانه) به‌ر له ساڵی ٢٦٧٩ک پێش نوسخه‌ی لێ چاپ كراوه
١٧. وه‌رگه‌ڕاندنی بابه‌تی زانستی, فه‌ننی و تێكنۆلۆژی له زمانگه‌لی ئوروپی بۆ سه‌ر زمانی فارسی.
١٨. چاپی ژماره‌ێكی زۆر وتار له سه‌ر زمان و ئه‌ده‌ب و فه‌رهه‌نگ له گۆواره‌كاندا.
١٩. به‌شداری له كۆڕوكۆمه‌ڵ و سمینار و پێشكه‌ش كردنی هونراوه ووتار.
٢٠. وتنه‌وه‌ی ده‌رسی زوان و ئه‌ده‌بیاتی كوردی له زانستگای عیلم و سه‌نعه‌تی تاران له ساڵی ٢٧٠١ک و ٢٧٠٢ک و هه‌روه‌ها ناوه‌ندی كۆڕی كورده‌كانی تاران.
حه‌سه‌ن سه‌لاح سۆران دانشتووی شاری تارانه و ئه‌ندامی ده‌سته‌ی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی كۆڕی كورده‌كانی تاران بوو بورەی یەکگرتوی کورد .
مام وه‌ستا سۆران سالی ٢٧٠٨ کاندیدی وه‌رگرتنی "جایزه‌ی صلح نوبل" بوو.
خۆی له زمانی گۆرانه‌وه ده‌ڵێ « ئه‌و خه‌یاڵه‌ی پێی مه‌ستم ناكه‌وێته چوارچێوه‌ی هه‌ڵبه‌ستم» ئه‌وه‌ش ڕێگای دورو درێژی نووسه‌ر دیار ده‌كات.
شاعیری به ئه‌زموون و لێكۆڵه‌ر و نووسه‌ری ناسراوی كورد مامۆستا حه‌سه‌ن سه‌لاح ناسراو به "سۆران" نیوه‌ڕۆی چوارشه‌ممه ٢٥ی خەرمانانی ٢٧٠٩به هۆی جه‌ڵده له ماڵی خۆی له شاری كه‌ره‌ج ماڵئاوایی له ژیان و جیهانی نووسین كرد. .
ته‌رمی مامۆستا حه‌سه‌ن سه‌لاح سۆران، به به‌شداری هه‌زاران کوردستانی له شاری بۆکان به خاک سپێدرا. به‌ڵام کاربه‌ده‌ستانی ڕژیمی ئێران ڕێگه‌یان نه‌دا که ته‌رمی مامۆستا سۆران، له شوێنی له دایک بوونی، واتا له گوندی سارووقامێش به خاک بسپێردرێت.
سه‌ره‌ڕای پێداگری بنه‌ماڵه‌ی مامۆستا حه‌سه‌ن سه‌لاح سۆران، هێزه‌کانی ڕژیم به به‌هانه‌ی ڕه‌وشی ئاسایشی، ڕیگه‌یان نه‌دا که ته‌رمی مامۆستا سۆران له گوندی سارووقامیش به خاک بسپێردرێت.
