شیخ سەعید لە دایکبووی ١٨٦٥ لە ناوچەی پاڵۆ بووە، یەکێکە لە شێخە بەرزەکانی نەقشبەندی . لەپاش مردنی باپیرەی شیخ عەلی ، باوکی ناوچەی پاڵۆی بەجێ ھێشتووە و ڕووی کردووەتە شاری خنیس.
شێخ سەعید خوێندنی ئایینی لەو شارە تەواو کردووە، پایە و ڕیزی کۆمەڵایەتیی شێخ و زیرەکی و لێھاتوویی و دەوڵەمەندی بووەتە ھۆی سەرەکی بۆ ئەوەی کۆمەڵەی سەرخۆبوون پەیوەندییەکی ڕاستەوخۆ و پتەو بە شێخ سەعیدەوە بکات لە کۆتاییی ھاوینی ١٩٢٣ یوسف زیبا کە سەرۆکێکی بزووتنەوەی کورد و نائیبی کۆنی شاری بەتلیس بووە لە پەرڵەمانی تورکیەدا، چووەتە خنیس بۆ خزمەتی شێخ سەعید و ڕێک کەوتن لەسەر ئەوەی بڕیاری ھەڵگیرسانی شۆرشێکی نوێ بدەن.
لە زستانی ١٩٢٣ تا ١٩٢٤ سەرۆک ھۆزەکان و ئەندامە چالاکەکانی کۆمەڵەی سەرخۆ بوون کۆبوونەوەی فراوانیان لە ناوچەی پاڵۆ بەست کە تێیدا باس لە فراوانکردن و خۆسازدان بوو بۆ چالاکی کردن لە پێناو بزووتنەوەی نھێنی و خۆ ئامادەکردن بۆ ڕاپەڕینی نوێ بۆ سەربەخۆییی کوردستان.
ئەم کار و بڕیارەش تا ڕادەیەکی بەرفراوان بە یارمەتیی شێخ مەحموودی حەفید و سمکۆی شکاک بوو، ھەروەھا بڕیار درا نووسراوەیەک دەربارەی پاڵپشتیی نەتەوەی کورد بۆ کۆمەڵەی نەتەوەکان عیبە الامم بنێرن. خالید جەبری و یووسف زیبا چالاکترین ئەندامانی کۆمەڵەی سەرخۆبوون کە ھەموو بڕیارە گرینگەکانی کۆمەڵەیان دەگەیاندە دوورترین ناوچەکانی کوردستان و ئامادەیییەکی ھەمیشەییان لەنێوان سەرۆک ھوزەکاندا پەیدا کردبوو، ھەروەھا پەیوەندیان لەگەڵ پارتی جمھووری پێشکەوتووی تورکیا پەیدا کردبوو کە لە پاییزی ساڵی ١٩٢٥ دامەزرابوو، بەڵام بە ھۆی خیانەتکاریی سەرۆکەکانی ھۆزی خورمیک کە دەنگوباس و خۆ ئامادەکردنی گەیاندە یاساوڵانی ڕژیمی تورکیا، بە بڕیاری مەستەفا ئاتاتورک، یوسف زیبا و خالید جەبری بەگ گیران و ڕەوانەی زیندانی بەتلیس کران، لەپاش گرتنی ئەم دوو سەرکردەیە کۆمەڵە وەک پێویستییەکی گرینگ بەپەلە بڕیاریان دا کە شیخ سەعیدی پیران ھەڵبژێردرێت و بکرێت بە سکرتێری کۆمەڵەی سەرخۆبوون
شۆڕشە ئاگرینەکەی شێخ سەعیدی پیران :
ئه‌م کارو بڕیاره‌ش تا ڕاده‌یه‌کی به‌ر فراوان به یارمه‌تی شێخ مه‌حمودی حه‌فید و سمکۆی شکاک بوو ، هه‌روه‌ها بڕیار درا یاداشتێک ده‌رباره‌ی پشتگیری نه‌ته‌وه‌ی کورد بۆ کۆمه‌ڵه‌ی نه‌ته‌وه‌کان عێبه اڵامم بنێرن سه‌رهه‌نگ خالید جه‌بری و یووسف زیبا چالاکترین ئه‌ندامانی کۆمه‌ڵه‌ی سه‌رخۆبون بوون که هه‌موو بڕیاره گرنگه‌کانی کۆمه‌ڵه‌یان ده گه‌یانده دوورترین ناوچه‌کانی کوردستان و ئاماده‌ییه‌کی هه‌میشه‌ییان له نێوان سه‌رۆک هوزه‌کاندا په‌یدا کردبوو ، هه‌روه‌ها په‌یوه‌ندییان له‌گه‌ڵ پارتی جومهووری پێشکه‌وتووی تورکیا په‌یدا کردبوو که له نێوان پاییز و زستانی ساڵی ١٩٢٥ دامه‌زرابوو ، به‌ڵام به‌هۆی خیانه‌تکاری سه‌رۆکه‌کانی هۆزی خورمیک که‌ده‌نگ و باس و خۆئاماده‌کردنی گه‌یانده یاساوڵانی ڕژیمی تورکیا ، به بڕیاری مسته‌فا که‌مال ئه‌تاتورک ، یوسف زیبا و خالید جه‌بری به‌گ گیران و ڕه‌وانه‌ی زیندانی به‌تلیس کران ، له‌پاش گرتنی ئه‌م دوو سه‌رکرده‌یه کۆمه‌ڵه وه‌ک پیویستیه‌کی گرنگ به‌په‌له بریاری دا که شیخ سه‌عیدی پیران هه‌ڵبژێردرێت و بکرێت به سکرتێری کۆمه‌ڵه‌ی سه‌رخۆبوون .
شیخ سه‌عید له پاش هه‌ڵبژاردنی به سه‌رۆکی کۆمه‌ڵه بڕیاری هه‌ڵگیرسانی مه‌شخه‌ڵی بزووتنه‌وه‌ی چه‌‌کدارانه‌ی دا ، به‌ڵام زیاتر ده‌یویست بڕیاره‌که مۆری کوردستانی گه‌وره‌ی پێوه دیاربێت له‌به‌ر ئه‌وه عه‌لی ڕه‌زای کوڕی نارده شاره‌کانی دیاربه‌کر و حه‌ڵه‌ب بۆ زانینی بیرو بۆچوونی سه‌رۆکه‌کانی کورد لە سووریا و عێراق و ئیران ، بۆ زیاتر ڕێک که‌وتن له‌سه‌ر کاتی گشتی ڕاپه‌ڕینه‌که ، له پاش کوبونه‌وه‌یه‌کی گه‌وره له شاری حه‌ڵه‌ب ، هه‌مووان گه‌یشتنه ئه‌و باوه‌ڕه‌ی که مافی نه‌ته‌وایه‌تی گه‌لی کورد به بێ شۆڕشێکی چه‌کدارانه مه‌حاڵه مسەوەگه‌ر بکرێت..!
پاشان ڕۆژی ٢١ی سەرماوەزی ساڵی ١٩٢٥ دانرا به‌یه‌که‌م ڕوژی هه‌ڵگیرسانی مه‌شخه‌ڵی شۆڕش و ڕاپه‌ڕین ، له ڕەزبەری ساڵی ١٩٢٥ دا شێخ سه‌عید گه‌شتێکی به‌زۆربه‌ی ناوچه‌کانی کوردستاندا کرد ، گه‌رمی هه‌ستی کوردانه‌ی خه‌ڵکی کورد کارێکی وای لێکه‌وته‌وه که شێخ سه‌عید شۆڕشی چه‌کدارانه ده‌ست پێبکات له دژی داگیرکه‌رانی تورک ، ده‌چووه هه‌ر ناوچه و گوندێک و شار و شارۆچکه‌یه‌ک به‌کۆمه‌ڵ لایه‌نگر و دۆست ڕوویان تێ ده‌کرد تا ده‌هات خه‌ڵکی چه‌کداری ڕاپه‌ڕینه‌که ڕوو له زیاد بوون ده‌چوو، به‌تایبه‌تی له‌شاری گه‌نچ و ناوچه‌ی لیچه، خانی، پیران ، له ٥ی ڕێبەندانی١٩٢٥ شیخ سه‌عید خانی به‌جێ هێشت له گه‌ڵ سه‌د سواره‌ی ئازا به‌ره‌و گوندی پیران به ڕی که‌وتن بۆ ماڵی عه‌بدول ره‌حیم برای،
له‌هه‌مان شه‌ودا مه‌فره‌زه‌ێکی سوپای تورک به‌سه‌رۆکایه‌تی هه‌ردوو ئه‌فسه‌ر حوسنی ئه‌فه‌ندی و موسته‌فا عالیم که هاتبوون بۆ گرتنی چه‌ند که‌سێک له گوندنشینه‌کان ، دوواجار شێخ سه‌عید ڕازی نه‌بوو که که‌س بگیرێت ،ئه‌مه بوه هوی ئه‌وه‌ی که هه‌ر دوولا سه‌نگه‌ر له‌یه‌ک بگرن ، له‌پاش شه‌ڕ وته‌قه کردن چه‌نده‌ها که‌س له مه‌فره‌زه‌ی دوژمن کوژران و ئه‌وانی تریش به ئه‌سیری گیران.
ئه‌م ڕوداوه له پڕ بووه هۆی ڕێگریەکی سه‌ره‌کی ناوه‌خت له تەواو نه‌بوونی خۆ ئاماده کردنی ڕاپه‌ڕینه‌که‌ی شێخ سه‌عید ، کاتێک شێخ تایه‌ر برای شێخ سه‌عید ئه‌م هه‌واڵه‌ی بیست ، بێ وه‌ستان و چاوه‌ڕوانی له ١٠ی ڕێبەندانی هه‌مان ساڵدا کونتڕوڵی شاروچکه‌ی لیچه‌ی کرد و ده‌ستی به‌سه‌ر گشت پاره و نووسین و نامه و ته‌لگرافی نهێنی ڕژێم دا گرت ، له ڕوژی ١١ ڕێبەندان ، له گه‌ڵ ٢٠٠ هه‌زار سواره چوونه خزمه‌ت شێخ، ئه‌م ڕوودا و هۆکارانه بونه هۆی سست بوونی هه‌ندێ کاری شۆرشه‌که ڕێگه‌یان له‌دوا خستنی شۆرشه‌که گرت بۆیه شێخ سه‌عید به‌ناچاری پێش وه‌خت بڕیاری ده‌ستپێکردنی ڕاپه‌ڕینه‌که‌ی دا، به گوێرەی هەندێک لە سەرچاوەکانی ئه‌و کاته ، ژماره‌ی پێشمه‌رگه کورده‌کان ته‌نیا له چوار وڵات نزیکه‌ی ٦٠٠ هه‌زار که‌س بوون به‌رامبه‌ر ژماره‌ی هێزی تورکه‌کان که له ١٠٠ هه‌زار که‌متر بوون جگه له‌وه‌ی له‌م ناوچانه‌دا نه‌ته‌وه‌ی چه‌رکه‌س و عه‌ره‌ب و ئه‌رمه‌نیشی تێدابوو ،ئه‌م که‌مینه نه‌ته‌وانه‌ش زۆر چه‌وساوه و زوڵم لێکراوی ژێر ده‌سه‌ڵاتی تورک بوون بۆیه زۆربه‌یان له شۆرشه‌که‌دا به‌شدار بوون و هاوکاری و پشتیوانیان نیشان دا.
شێخ سه‌عید سه‌روکایه‌تی سواره پێشمه‌رگه‌کانی حاجی حه‌سه‌ن و عه‌مه‌ری خارۆ و هۆزی مه‌ستان و بۆتانی باشوری چیای کۆچه‌رانی ده‌کرد،
هێزی ساڵح به‌گی خانی و هێزه‌کانی شێخ شه‌مسه‌دین هاتنه ناوچه‌ی مادن و شێخ ئه‌یوب له گه‌ڵ هه‌زاران سواره‌ی پێشمه‌رگه چوونه ناو ڕیزه‌کانی شێخ عه‌بدول ره‌حیم برای شێخ سه‌عید به‌ره‌و ڕزگارکردنی شاری دیار به‌کر رۆیشتن ، شیخ سه‌عید له‌سه‌ره‌تاوه هه‌ستی کرد که هێزه‌کانی له توانایان نیه شاری دیار به‌کر رزگار که‌ن بۆیه بیری له ڕیگای تر کرده‌وه . بۆ ئه‌مه‌ش که‌وتبووه گفتوگۆ کردن له گه‌ڵ حکومه‌تی تورک ، تا بواریکی له بار بۆ ڕاپه‌ڕینی کورده‌کانی ناو شاره‌که بڕه‌خسێنێت ، هه‌ر چه‌نده بوار و ڕێگا نه‌بوو بۆ گه‌یاندنی هیچ جۆره چه‌کێک بۆ خه‌ڵکانی ناو شاره‌که ، گه‌مارۆدانی شاره‌که‌ش زۆری کێشا ، سوپای دوژمنیش له‌ناو شاره‌که‌دا ڕازی نه‌بوون که ده‌ست به‌رداری به‌ره‌نگاری و خۆڕاگرتن ببن ، له سه‌ره‌تای مانگی سەرماوەز ، پێشمه‌رگه هێرشی به جوره‌ها چه‌ک ده‌ست پێکرد به‌ڵام خۆڕاگری سوپای تورک زۆری خایاند ، له ده‌رگای ماردینی شاره‌وه که‌رتێکی پێشمه‌رگه و خه‌ڵکی شار یه‌کتریان گرته‌وه‌و که‌وتنه په‌لامار بۆ سه‌ر سوپای دوژمن ، تورکه کان سه‌نگه‌ری پته‌ویان لێ دابوو ، له هه‌مان کاتدا خاوه‌نی سه‌دان چه‌کی نوێ بوون و توانای سه‌رکه‌وتنیان زیاتر بوو ، له پاش شه‌رێکی قورس و کوژرانی ژماره‌یه‌کی زۆر له هه‌ردوولا ، که‌رتی هێرش به‌ری پێشمه‌رگه و خه‌لک ملیان دایه به‌ر پاشه کشه‌کردن و گه‌ڕانه‌وه دواوه له پاش دوو سێ هێرش پێشمه‌رگه‌کان که تێدا سه‌رنه‌که‌وتن ، به ته‌واوی بڕیاری وازهێنان له گه‌ماروی شاره‌که و پاشه‌کشه‌ی هێزه‌کانی پێشمه‌رگه له لایه‌ن شێخ سه‌عید درا..!
ڕیزه‌کانی شۆڕش ڕۆژ له دوای ڕۆژ به‌ره و شپرزه‌یی و په‌رش و بڵاوی ده‌چوو ، به تایبه‌تی کاتێک سوپای دوژمن له باکورو باشوره‌وه به هێزی زۆر هێرشیان هیناو گه‌مارۆکه‌یان پێچه‌وانه کرده‌وه.
له‌شکری جه‌ندرمه بۆ هێرش بردنه سه‌ر دوا هێزی پێشمه‌رگه و سه‌رکوتکردنی بزوتنه‌وه‌ی ڕزگاریخوازی نه‌ته‌وه‌ی کورد له چه‌نده‌ها لاوه هێرشی دڕندانه‌یان برد و کوشتار و ئەنفالێکی بێ ڕه‌وایان له خه‌ڵکی بێ گوناح و ڕه‌ش و ڕووتی کورد کرد، له کۆتایی مانگی گوڵان به هۆی خیانه‌ت و جاشێتی سه‌رۆک هۆزی جبرانان و ده‌ره‌به‌گی تاوانبار قاسم به‌گی جبران شێخ سه‌عید ،شێخ عه‌بدوڵا ،عه‌لی غاڵب ، ڕه‌شید ئاغا و ٢٦ شۆرشگێڕی تر له‌سه‌ر پردی چه‌می مۆراچ له ناوچه‌ی گه‌نج به دیل گرتو و ڕادەستی حوکمەتی تورک کرد..!
له‌دوای موحاکمە کردنی شێخ سه‌عید و هاوڕێکانی له کۆتایی مانگی ڕەشەمە که ده‌ستی پێکرد و ماوه‌ی یه‌ک مانگی خایاند ، جگه له شێخ سه‌عید ، چل و حه‌وت تێکۆشه‌ری کورد بڕیاری له سێداره دانی ده‌رکرا و له شاری دیار به‌کر به گیانێکی شۆڕشگێڕانه و بووێرانه‌وه له سێداره دران.
گیانی خۆیان کردە قوربانی لە پێناو گەڕانەوەی خیلافەت و داواکردنی مافە ڕەواکانی تاکی نیشتمان ، شێخ سه‌عید بۆ دووا جار له‌ژێر په‌تی سێداره‌دا فه‌رمووی
به‌هیچ شێوه‌یه‌ک په‌شیمانی ئه‌و تیکوشانه نیم .
ئه‌وه‌نده‌مان به‌سه که نه‌وه‌کانی دوا ڕۆژمان له به‌رامبه‌ر دوژمناندا شه‌رمه‌زار و خه‌جاڵه‌ت نین و شانازی به‌مێژووی خۆیانه‌وه ئه‌که‌ن ، ئاواته خوازم له‌سێداره‌دانم هانده‌رێک بێت بۆ به‌هێز بوون و سووربونی نه‌وه‌کانی دوا ڕۆژی گه‌له‌که‌م له پێناوی سه‌ر به‌خۆیی کوردستان ، بێگومانم ڕۆژیک دێت له‌م شوێنه‌دا و له هه‌موو کوردستان دا ئاڵای سه‌ربه‌خۆیی کوردستان هه‌ڵکرێت. .
