لە کۆنەوە پارتە سیاسییەکان وەک دامەزراوەیەکی سەرەکی لە پرۆسەی داڕشتنی سیاسەت و بڕیاردان ناسراون. بەڵام کێشەی حیزبی هەر لە پێکهێنانیانەوە لەگەڵیاندایە. یەکێک لەو کێشانە گرنگی نەدانی لایەنەکانە بە پێویستی و کێشەی ڕاستەقینەی خەڵک و ئەندامەکانیان.
بێ گومان پێویستە لایەنەکان گرنگی بە پێویستی و پرسی ڕاستەقینەی خەڵک بدەن لە پێناو ڕاکێشانی پشتیوانی جەماوەر و دەنگدان. بەڵام ئایا بەڕاستی ئەم گرنگییە گەیشتۆتە دەستی بەرپرسانی حیزب؟ ئایا بایەخ بە پرسی ڕاستەقینەی خەڵک دەدەن یان تەنیا پرسی حزبی و ئیستحقاقی ناوخۆیان بەلاوە گرنگە؟
ئەمەی کە حیزبێک کە خۆی بە ئەبەدی دەزانێت و خەمی خەڵک و ئەندامەکانی نییە، کێشەیەکی جددییە لە سیاسەت و کۆمەڵگادا کە زۆرێک لە وڵاتان و ڕووبەڕووی دەبنەوە. ئەم مەسەلەیە دەتوانێ کاریگەری قووڵی لەسەر کۆمەڵگە و سیاسەتەکانی وڵات و خەبات هەبێت و دەبێتە هۆی بێ هیوای جەماوەر و نەبوونی متمانە.
یەکێک لە کێشە سەرەکییەکانی ئەو حزبەی کە خۆی بە ئەبەدی و پاڵەوان دەزانێت، گرنگی نەدان بە پێداویستی و کێشەی ڕاستەقینەی خەڵکە و بەها نەدان بە جەماوەرەکەیەتی.
تەرکیزکردن لەسەر دەسەڵات و بەرژەوەندییە ناوخۆییەکان: بەشێک لە بەرپرسانی حیزب لەبری گرنگیدان بە چارەسەرکردنی کێشەکانی خەڵک، سەرنجیان لەسەر پاراستن و فراوانکردنی دەسەڵاتی ناوخۆی حیزبە. ئەمەش وا دەکات پرسی جەماوەر لە کارنامەی ئەواندا نەبێت.
لە ئەنجامدا پێویستە لایەنەکان و سەرکردەکانیان گرنگی بە واقیعە کۆمەڵایەتییەکان بدەن و لەبری ئەوەی سەرنجیان لەسەر پاراستن و بەهێزکردنی دەسەڵاتەکەیان بێت، پێویستە کێشەکان چارەسەر بکەن و چارەسەری پێداویستییەکانی خەڵک بکەن. ئەمەش پێویستی بە چاکسازیی قووڵی سیاسی و کولتووری هەیە کە دەبێت لەلایەن سەرکردایەتیەوە بۆ پاڵپشتی کردن بەدەم داخوازیەکان و گوێگری جەماوەر بن رەخنەو گەزەندی جەماوەر بە جدی وەرگرن بۆ ئەوەی سیاسەتێکی دینامیکی لەسەر بنەمای بەرژەوەندی گشتی دروست بکرێت.
پەیوەندی لەگەڵ حیزبو ڕێکخراویک کە نوقم بون لە جنایەت و گەندەڵی.
پەیوەندی لەسەر بەرژەوەندییەکانی گروپی یا کەسەنێکی دیاریکراو:
هەندێک حیزب مەیلیان هەیە لەبری ئەوەی جەخت لەسەر بەرژەوەندییە گشتیەکان بکەنەوە، بەرژەوەندی گروپی و هەندێکجاریش کەسانی دیاریکراویان هەیە . ئەمەش ڕەنگە ببێتە هۆی ڕیکلامی درۆ، بەدەستهێنانی گرێبەستی بازرگانی گوماناوی یان دروستکردنی تۆڕی گەندەڵی.
لاوازی سیستمی یاسایی و ڕێکخستن:
لە هەندێک حاڵەتدا سیستەمی یاسایی یان ڕێکخستنی حیزبێک بێکاریگەرە یان دەسەڵاتی پێویستی نییە بۆ ڕێگریکردن لە پەیوەندی بە تاک یا لایەنێکی گەندەڵ و جنایەتکارلە پارتە سیاسییەکاندا. ئەمەش پابەندنەبوونە بە یاسا و ڕێسا پەیوەندیدارەکانەوە وبەها نەدان بە جەماوەری نارازی ناو خۆیی و کۆمەڵگا لە مەر جنایەت و گەندەلێ.
ڕۆشنبیری سیاسی و ئەخلاقی:
لە هەندێک لایەن کولتوری سیاسی و ئەخلاقی بە جۆرێکە کە قبوڵکردن و چێژوەرگرتن لە گەندەڵی و تاوان لە ئاستی سیاسیدا باو و ئاساییە. هەر پەیوەنیەک لەگەڵ ئەم لایەنە دەتوانێت یارمەتی سەرهەڵدان و گەشەی ئەو حزبانە بدات کە پەیوەندییان بە گەندەڵی جنایەتوە هەیە.
بۆیە ڕەنگە لایەنەکان بە هۆکاری جۆراوجۆرەوە لە تاوان و گەندەڵیدا تێوەگلابن، لەوانە فشارە داراییەکان، سیستەمی یاسایی لاواز، کولتوری سیاسی نەگونجاو و نەبوونی لێپرسینەوە و پەیوەندییان دەتوانێت بەهۆی پەیوەندی دارایی، گرێبەستە جێی پرسیارەکان، یان سیاسەتەکانی پابەندبوون بە ئەدای کارەوە بێت .
بێدەنگی لە بەرامبەر تاوانەکاندا لێکەوتەی زۆر خراپی بۆ نەتەوە هەبێت. ئەم ڕووداوانە دەتوانی ئەم چەندخوارەوە لەخۆدەگرن:
پەرەپێدانی بێباکی: ڕوودانی تاوان و پێشێلکردنی مافی مرۆڤ بەبێ کاردانەوە بوەتە هۆی بێباکی لە کۆمەڵگادا. ئەو بێباکییە کە توانیویەتی ببێتە هۆی زیادبوونی دابەشبوونی خەڵک و لاوازبوونی متمانە بە خەبات و تێکۆشان.
هاندانی بەردەوامی تاوانەکان:
بێدەنگی لەوانەیە بە مانای پەسەندکردن یان پشتیوانی بۆ ئەو کەسانە یان گروپانە بێت کە تاوان ئەنجام دەدەن. ئەمەش دەتوانێت هانی ئەو لایەنە بدات بۆ بەردەوامبوون لە جەنایەت و توندوتیژەکانیان.
زیادکردنی ناڕازیبوون و توڕەیی گشتی:
وەڵامنەدانەوەی تاوانەکان بوەتە هۆی ناڕەزایی و توڕەیی گشتی و نەمانی مەتمانە بە هیچ لایێک.
زیان بە خەبات و تێکۆشانی نەتەوەیمان لە ناوبانگی نێودەوڵەتی:
ئەگەر حیزبێک بێباکانە تاوانی دژ بە مرۆڤایەتی ئەنجام بدات، ناوبانگی نێودەوڵەتی ئەو حیزبە و لایەنانەی پەیوەندی لەگەڵ دەگرن مەترسیدار دەکات. کە ئەمانە بونەتە هۆی سزا و نێودەوڵەتی و تەنانەت وەک ملیشیا چاو لە تێکۆشەرانی ئەم نیشتامنە دەکەن (پێشمەرگە).
کاریگەری نەرێنی لەسەر پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان:
بێدەنگی لە بەرامبەر تاوانەکاندا بوەتە هۆی لاوازبوونی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان و هاوکارییە نێودەوڵەتییەکان. ئەو وڵاتان ڕەتبکەنەوە پەیوەندییەکانیان لەگەڵ حیزبەکوردیەکان کە تێوەگلاوی تاوان و گەندەڵین و ئەو لایەنانەی کە بێباک بێت بەرامبەر بە تاوانەکانی تاکێک کۆمەڵگاکەی جەبگات بە تاوانی لە ڕێزی خەبات دا .
بەشێوەیەکی گشتی بێدەنگی بەرامبەر تاوانەکان نەک هەر دەرئەنجامی نەرێنی بۆ نەتەوەی هەیە، بەڵکو کاریگەری زیانبەخشیشی لەسەر گەشەکردن و پێشکەوتنی کۆمەڵگا هەیە.
