اهل حق و هنر محبوس آنها در ايران و خاورمیانە

بيش از 800 سال از ظهور آيين يارسان يا اهل حق مي گذرد و امروزه پيروان زيادي در کشورهاي مختلفي مانند ايران، عراق، ترکيه و… دارد. استان کرمانشاه در ايران بعنوان مرکز اصلي و جايگاه ظهور و فعاليت يارسان
شناخته شده است. آييني که مهمترين خصيصه هاي آن را توجه ويژه به شعر و موسيقي مي دانند. بسياري از محققاني که در خصوص اين آيين، پژوهشي انجام داده اند بر اين باورند که در هيچ آييني به اندازه يارسان، هنر
به ويژه شعر و موسيقي جايگاه برجسته اي ندارد. تمام آموزه هاي مذهبي يارسان با شعر بيان شده اند و عبادت عرفاني يارسان نيز با تنبور انجام مي گردد. اين در حاليست که در هيچ مذهبي از دين اسالم نگاه مثبتي به هنر و
بويژه موسيقي وجود ندارد. تمام مالهاي اهل سنت و مراجع تقليد اهل تشيع موسيقي را جايز نمي دانند اما در اهل حق جايگاه ويژه و مقدسي دارد و اين نشان از روح عرفاني و مثبت نگر اين آيين به هنر دارد.
اگر خاصيت هنر را دنياگريزي و توجه به زيباشناختي و سوق دادن انسان به پاکي و زيباشناختي بدانيم بايد بگوييم که اين اصول در يک بيت از کالم نامةسرانجام چنين خالصه شده است:
باو٠ێري وجا، باو٠ێري وجا يارإي چوار چإشت٠ێن، باو٠ێري و٠ێجا
پاکي و راستي، نيستي و رإدا م٠ێبو بار ويت سوک ک٠ێي جه دنيا
يعني: اي گروه يارسان، ارکان دين چهار است که بايد بجاي آوريد: پاکي، راستي، نيستي، و بخشش. بايد بار خود را در اين جهان سبک کنيد. توجه به معناي اين دو بيت در روح و ذات هنر نيز نهفته است و اين نشان
دهنده جايگاه هنر در اين آيين است.
يارسان آييني عرفاني است و از ديرباز، ميان موسيقي و عرفان ارتباط تنگاتنگي وجود داشته استØ› چنانکه در همة آيين هايي که رگه هايي از عرفان دارند، نشانههاي پيوند ايندو به وضوح ديده مي شود. »يسناخواني« در
آيين زرتشتØ› نواختن »کالوتي« در آيين بوداØ› اهميت و جايگاه سازهايي همچون »سيسترون« در مصر، سومر و يونان باستانØ› موسيقي عرفاني در آناتولي، موسيقي و رقص سماع صوفيان و سالکان مولويه و مانند آن همه نشان
از اين پيوند مستحکم و ناگسستني دارد. يارسان به اين دليل که نگاه تکامل گرا به انسان دارد و به پاکي و صداقت و پاکيزگي روح اهميت مي دهد به هنرهاي عرفاني توجه ويژه اي دارد زيرا مهمترين وظيفة هنرهاي
عرفاني ايجاد نوعي »کمال« هنري است تا ذهن پذيراي مفهوم بزرگ و نهايي »کمال« به طور مطلق گردد. بدين روي، در ميان تمام مظاهر فرهنگي اهل حق، بدون شک، موسيقي جايگاهي اساسي دارد.
يکي از مهمترين مراسم عبادي يارسان، کالم خواني آنهاست که نوعي عبادت رسمي آنها محسوب مي گردد.
کالم، تلفيقي زيبا و پرمحتوا از شعر و موسيقي آييني است و ساز مقدس تنبور، تنها سازي است که اجازه ورود به مجلس نياز و حلقه ذکر يارسان يافته است.
يادگيري تنبور به نوعي از واجبات اين آيين است. امروزه بسياري از موسيقيدانان مطرح ايراني مانند سيدخليل عالي نژاد، شهرام ناظري، کيهان کلهر، کيخسرو پورناظري و …با ساز تنبور خود را به موسيقي ايران معرفي
کردند.

اما متاسفانه نوع نگاه امنيتي حکومت ايران و نگاه منفي به آيين هاي غيرشيعي بخصوص آيين يارسان که از ويژگي هاي مثبت و جذاب براي جذب برخوردار است باعث گرديده هنر و فعاليت هاي هنري اين آيين
همواره با محدوديت و در خفا انجام گردد. با گذشت42 سال از عمر نظام جمهوري اسالمي هنوز اجازه برگزاري همايشي درباره جايگاه هنر در آيين يارسان داده نشده و هيچگاه تنبور نوازي و کالم خواني آنها در
صدا و سيما پخش نشده و تنها در قالب گروه هاي موسيقي مجوز دار آن هم با حذفيات زياد در شعر و ظاهر تنبور نوازان اجازه فعاليت داده شده است. اين در حاليست که توجه ويژه يارسان به تنبور باعث گرديده که
ساالنه هزاران تنبورنواز به جامعه معرفي شوند و مقامهاي موسيقي نواحي و بومي ايراني در غرب کشور هموارهزنده بمانند.
از نشانه هاي هنري ديگر يارسان مي توان به توجه آنها به رنگهاي سبز و سفيد اشاره کرد که معموال رنگهايي هنري مي باشند. رنگ سبز رنگ سيادت و قداست در ميان آنهاست. از ديدگاه روانشناسان، رنگ سبز، نماد
تازگي، تعادل و تجديد حيات است و مانند بهار روح و جان را تازه ميکند که يادآور اعتقاد يارسان به مسئله»دون به دون« است که اسالم اعتقادي به آن ندارد.
رنگ سفيد نيز ديگر رنگ مورد احترام يارسان است. از ديدگاه روانشناسان، اين رنگ براي توصيف پاکي و کمال به کار مي رود و عدالت و بي طرفي را نشان مي دهد و بيانگر صلح طلبي است. يارسان نيز بارها در آموزه
هاي خود به پاکي و برابري بين انسانها و زن و مرد و نيز دنيايي امن براي تمام مردم دنيا با هر عقيده و ديني تاکيد داشته اند. مي توان گفت که معموال کساني که روح هنري و عرفاني و ديدگاهي دنياگريز دارند به سبز و
سفيد عالقه دارند.
قطعا اگر محدوديتها و بايکوت خبري آيين يارسان توسط جمهوري اسلامی شکل نمی گرفت امروزه دنيا باويژگي هاي مثبت اين آيين، بيشتر آشنا مي شد. آييني که تمام آموزه هاي آن بر اساس شعر سروده شده و
کتاب مقدس آن به نام»دفتر« ديواني عارفانه و عاشقانه از سروده هاي آييني است و مراسم عبادت آن با موسيقي و رقص سماع همراه است قطعا مي تواند آييني جذاب در مقابل مذاهب خشن و خشک باشد. تصور کنيد يک
روحاني سني يا شيعه که تنها خشم خداوند و آتش جهنم را برجسته و محدوديت ايجاد مي کند، با يک بزرگ  آيين يارسان که تنبور مي نوازد و آواز سر مي دهد و در خلوت خود تنبور مي سازد مقايسه گردد. کدام يک
جذابيت بيشتري دارند? آن هم در ميان مردم ايراني که روح هنري بزرگي دارند و هنر در جاي جاي آن نهفته است.
هنر اهل حق امروزه محبوس در سياستهاي تنگ نظرانه جمهوري اسلامی است. به اميد روزي که اين هنر براي تمام مردم دنيا متجلي گردد.