قومی به اصالت تمدن جÚ¾انی (تقویم کوردÚ¾ا)
قومی به اصالت تمدن جÚ¾انی (تقویم کوردÚ¾ا)
:چکیده فـرÚ¾ـنگ و تـاریخ، داسـتان زنـدگی مـا آدمـÚ¾ایی اسـت کÚ¾ قـبل از مـا زیست داشـتÚ¾ انـد. امـروزه خیلی از این فـرÚ¾ـنگ و تـاریخ مـعنا و مـفÚ¾وم خـود را از دسـت داده اسـت امـا Ú¾ـنوز در زنـدگی اجـتماعی و فـرÚ¾نگی مـا مـعنا و مـفÚ¾وم دارنـد. انـسانـÚ¾ا بـرای زنـدگی خـود نیازمـند گـاه شـمار یـا Ú¾ـمان تـقویـم بـوده انـد، چـراکÚ¾ بـرای انـجام .کارÚ¾ای زندگی خود و برنامÚ¾ ریزی نیازمند تقویم بوده اند در مـناطـق کورد نشین، شـمار روزÚ¾ـای سـال بـا بـرخـي تـقویـم Ú¾ـاي مـوجـود یـا مـجاور دیـگررا تـقریـبا بـرابـر میدانـند و فـصول سـال در بین آنـÚ¾ا، Ú¾ـمان فـصول رسمی مـانـند اغـلب کـشورÚ¾ـا اسـت. مـحققان زیـادي تـقویـم کوردي را بـا Ú¾ـمان تـرتیب خـاص در بـیان فـصول Ú¾ـا کـÚ¾ از گـذشـتÚ¾ تـا اکـنون وجـود دارد را یـکي از مـنظم تـریـن .و دقیق ترین تقویم Ú¾اي کنوني جÚ¾ان معرفي کرده اند .من در این مقالÚ¾ سعی کرده ام کÚ¾ بÚ¾ تقویم کوردÚ¾ا بÚ¾ شکل خلاصÚ¾ وار اشاره کنم
:مقدمÚ¾ کوردÚ¾ـا سـالـÚ¾ا را بـا حـوادث مـÚ¾م میشناسـند مـثل سـال غـارت، بـرف سنگین یا سـال قیرانـÚ¾ )سـال نـابـودی حیوانـات بـÚ¾ عـلت خشکسالی و بیماری(Ø› بـنابـراین حـوادث مÚ¾م مبنای حساب سالÚ¾ا بÚ¾ شمار می رفت تـقویم کوردي دوازده مـاه، چـÚ¾ار فـصل و Ú¾ـر مـاه سی روز دارد کÚ¾ ازنـظر نـامـگذاری و زمـان بـا تـقویم شمسی یـا از قـبیل آن کامـلا٠‹ مـتفاوت اسـت. فـصل پـاییز در تـقویم کوردي ایلامی بـر فـصل تـابسـتان مـقدم اسـت. آغـاز و انـجام فـصل بـÚ¾ار کوردي بـراي مـثال بـا تـقویم شمسی کامـلا٠‹ مـتفاوت اسـتØ› بـÚ¾ار و سـال نـو در این گـا« و مـراسـم »شÚ¾ـلÚ¾ و شیخالی«، در سیزده بـÚ¾من »ئـاش ÌŒی مـناطـق، »ش ÌŒیلیم ÌŒیلی« از دوم بـÚ¾من مـطابـق بـا مـاه گییابـاریک کردی آغـاز میشود و آیینÚ¾ای شـÚ¾و ÌŒی وÚ¾ـÚ¾ار» در پـانـزدÚ¾ـم بـÚ¾من، زینت بـخش این مـاه اسـت. مـاÚ¾ـÚ¾ای، »بیزین قـوتیگÚ¾« ،»چیل بیرا«، حیول گییاج ÌŒیمـان و نـوروزمـانـگ کÚ¾ ئـÚ¾وÚ¾ـل ÌŒی کیوانـوو ÌŒی نـامـگذاری آنـÚ¾ا از طبیعت الـÚ¾ام گـرفـتÚ¾ شـده اسـت، از دیگر مـاÚ¾ـÚ¾ای فـصل بـÚ¾ار اسـت کÚ¾ بـا دÚ¾ـÚ¾ا آیین بـاشکوه بـرگـزار میشود. شـشم ادیبÚ¾شت پـایان فـصل بـÚ¾ار .است. جنبة دینی پنج روز پنجÚ¾ از دیگر لطایف گاÚ¾شماری کوردي است مـاه اول: خـاکـÚ¾ لیوه: خـاکـÚ¾ لیوه، اولین مـاه بـÚ¾ار اسـت و یک مـاه سی و یک روزه اسـت کـÚ¾ طبیعتا٠‹ از بیست یا بیست و یکم مـارس شـروع میشـود و تـا بیست )1 .آوریل ادامÚ¾ دارد. این ماه جشن و شادمانی است، نوروز اولین روز این ماه است. چندین مراسم کشاورزی سالیانÚ¾ وجود دارد کÚ¾ در این ماه اتفاق میافتد مـاه دوم گـولان: گـولان دومین مـاه بـÚ¾ار اسـت کـÚ¾ سیویک روزه میبـاشـد کـÚ¾ طبیعتا٠‹ از بیستم آوریل شـروع میشـود و تـا بیست و یکم مـاه » می « ادامـÚ¾ دارد)2 در طـول این مـاه گـلÚ¾ـای زرد و قـرمـز و کوهÚ¾ـا و مـناظـر کـردسـتان را رنگی میکند و مـردم عـشایـر گـلÚ¾ Ú¾ـاي خـود را بـرای چـرا بـÚ¾ کـوÚ¾سـتان میبـرنـد. بـاغـبانÚ¾ـا و کشاورزÚ¾ـا مـاه پـرکاری را دارنـد و چـادرنشینان کـورد حـرکـت و کـوچ سـالیانـÚ¾ خـود را شـروع میکنند. در مـنطقÚ¾ Ú¾ـورامـان کـوردÚ¾ـا روزÚ¾ـای »پیر شـالیار« را از .یازدÚ¾م تا پانزدÚ¾م گولان جشن میگیرند مـاه سـوم جـوزه ردان: جـوزه ردان یعنی زرد و سـومین مـاه بـÚ¾ار اسـت وقتی کـÚ¾ دانـÚ¾Ú¾ـا رو بـÚ¾ زردی میرود تـا مـنظره طبیعت را مـانـند یک قـالی بـزرگ زرد)3 .نشان دÚ¾د. این ماه سیویک روزه است و از بیست و یکم ماه »می« شروع و تا بیست و دوم ژوئن ادامÚ¾ دارد مـاه چـÚ¾ارم پـووشـپÚ¾: پـووشـپÚ¾ در اولین مـاه تـابسـتان اسـت کـÚ¾ سی و یک روزه اسـت و طبیعتا٠‹ از بیست و یکم ژوئـن شـروع میشـود و تـا بیست و دوم جـولای)4 ادامـÚ¾ دارد. Ú¾ـوای خـشک و روزÚ¾ـای گـرم بسیاری از سـبزیجات و مـحصولات طبیعی را خـشک میکند. خـانـوادهÚ¾ـای کـشاورزی بـرداشـت مـحصول سـال را شـروع .میکنند
مـاه پنجـم گـÚ¾ لاویژ: گـÚ¾ لا ویژ دومین مـاه تـابسـتان اسـت کـÚ¾ یک سـتاره بـÚ¾ Ú¾مین نـام در Ú¾مین زمـان در آسـمان ظـاÚ¾ـر میشـود و شـرایط آب و Ú¾ـوایی رو بـÚ¾طـرف)5 .شبÚ¾ای خنکتر تغییر میکند این ماه سیویک روزه است و از بیست و سوم جولادی شروع میشود و تا بیست و سوم آگست ادامÚ¾ دارد مـاه شـشم خـÚ¾ رمـانـان: خـÚ¾ رمـانـان سـومین مـاه تـابسـتان اسـت خـانـواده Ú¾ـای کـشاورز مـحصولات خـود را جـمعآوری میکنند و بـÚ¾ روسـتا میآورنـد این مـاه سی و)6 .یک روزه است و طبیعتا٠‹ از بیست و سوم آگوست شروع میشود و تا بیست و سوم سپتامبر ادامÚ¾ دارد مـاه Ú¾ـفتم ره زبـÚ¾ ر: ره زبـÚ¾ ر اولین مـاه پـائیز اسـت بسیاری از میوهÚ¾ـای مـختلف زیادی بـÚ¾ بـازار میآیند و انـگور میرسـد. بـرگÚ¾ـا زرد و نـارنجی میشـود)7 جـشن پـائیز نیز در Ú¾مین مـاه اسـت گـوسـفندان در مـزرعـÚ¾ جـفتگیری میکنند. این مـاه سیروزه اسـت و طبیعتا٠‹ از بیست و سـوم سـپتامـبر شـروع میشـود و تـا بیست .و چÚ¾ارم اکتبر ادامÚ¾ دارد مـاه Ú¾شـتم : گـÚ¾ لاریزان: خـزان دومین مـاه پـائیز اسـت بـرگÚ¾ـا از درخـت میافـتد و بـاغـبانÚ¾ـا بـرای زمسـتان آمـاده میشـونـد این مـاه سی روزه اسـت و از بیست و)8 . چÚ¾ارم اکتبر شروع میشود و تا بیست و دوم نوامبر ادامÚ¾ دارد یک روز مـقدسی )Yarsan( مـاه نـÚ¾م سـÚ¾ رمـا وه ز: سـومین مـاه پـائیز اسـت فـصل Ú¾ـوای سـرد در این مـاه شـروع میشـود . پیروان دین قـدیم کـوردي نـÚ¾ام یارسـان)9 روز خـاونـکار در روز نـÚ¾م مـاه سـاران جـشن میگیرنـد . این مـاه سیروزه اسـت و از بیست و دوم نـوامـبر شـروع میشـود و تـا بیست و )Rujhixawinker( را بـنام .دوم دسامبر ادامÚ¾ دارد مـاه دÚ¾ـم بـÚ¾ فـرانـبار: بـÚ¾عـنوان اولین مـاه زمسـتان در سـال کـوردي اسـت کـÚ¾ طـولانیتـرین شـب سـال و جـشنÚ¾ـای زمسـتانی شـروع میشـود شـبÚ¾ـای طـولانی)10 مـساوی اسـت بـا کـار کـم در مـزرعـÚ¾ کـÚ¾ بـÚ¾ سـالـمندان )بـزرگتـرÚ¾ـا ( این فـرصـت را میدÚ¾ـد کـÚ¾ تجـربیات زنـدگیشـان را بـا گـفتن داسـتان و خـوانـدن آواز بـÚ¾ نسـلÚ¾ـای بـعدی انـتقال دÚ¾ـد. در مـناطـق سـردتـر کـردسـتان بـرف مـناظـر را سفید میکند و در مـناطـق گـرمتـر در طـول روز بـاران میبـارد این مـاه سیروزه اسـت و طبیعتا . از بیست و دوم دسامبرز شروع میشود و تا بیست ژاتویÚ¾ ادامÚ¾ دارد مـاه یازدÚ¾ـم ریبÚ¾ نـدان: دومین مـاه زمسـتان در سـال کـوردي اسـت در زمسـتان جـادهÚ¾ـا بـرای چـادرنشینان و عـشایر بـا بـرف سنگین بسـتÚ¾ میشـود این مـاه سی )11 .روزه است و از بیست ژانویÚ¾ شروع میشود و تا نوزدÚ¾م فوریÚ¾ ادامÚ¾ دارد مـاه دوازدÚ¾ـم ره شـÚ¾ می: ره شـÚ¾ می سـومین مـاه زمسـتان در سـال کـوردي اسـت آسـمان اغـلب پـر از ابـرÚ¾ـای سیاه اسـت و فـصل بـاران بـرای بـÚ¾ار شـروع )12 .میشود. این ماه بیست و نÚ¾ روزه است )بستگی بÚ¾ سال کبیسÚ¾ دارد( و از نوزدÚ¾م ماه فوریÚ¾ شروع میشود و تا بیستم ماه مارس ادامÚ¾ دارد :ماهÚ¾ای آن با تقویم یزدگردی و جلالی یکسان است و دارای Ú¾رماه سی روزه با یک پنجÚ¾ پنج روزه کÚ¾ در سالÚ¾ای کبیسÚ¾ شش روزه میباشد
1. بÚ¾من تا ٢´ اسفند مە =٢µ ڕەشە :ماه رشÚ¾ مÚ¾ بÚ¾ کوردي 2. اسفند تا پایان اسفند ٢µ = پەنجە :ماه پنجÚ¾ بÚ¾ کوردي 3. اول تا ٣٠ فروردین = گولەداران :ماه گلÚ¾ داران بÚ¾ کوردي 4. فروردین تا ٢٩ اردیبÚ¾شت ٣١ = ماه گلÚ¾ جاران بÚ¾ کوردي: گولەجاران 5. اردیبÚ¾شت تا ٢٨ خرداد ٣٠ = گەرماخیز :ماه گرماخیز بÚ¾ کوردي 6. خرداد تا ٢٧ تیر ٢٩ = پŠشپەڕ :ماه پیوش پر بÚ¾ کوردي 7. تیر تا ٢¶ مرداد ٢٨ = گەلاویژ :ماه گلاویژ بÚ¾ کوردي 8. مرداد تا ٢µ شÚ¾ریور ٢٧ = خەرمانان :ماه خرمانان بÚ¾ کوردي 9. شÚ¾ریور تا ٢´ مÚ¾ر ٢¶ = ڕەزبەر :ماه رزبر بÚ¾ کوردي
10. 10(مÚ¾ر تا ٢´ آبان ٢µ = گەڵاریز :ماه گلاریز بÚ¾ کوردي 11. 11(آبان تا ٢´ آذر ٢µ = سەرماخیز :ماه سرماخیز بÚ¾ کوردي 12. 12(آذر تا ٢´ دی ٢µ = کوردي:بەفراوەر ماه بفرآور بÚ¾ 13. 13(دی تا ٢´ بÚ¾من ٢µ = ڕێبەندان :ماه ری بندان بÚ¾ کوردي
:اسامی ماهÚ¾ای این گاÚ¾شماری در زبان کوردÚ¾اي یارسان
1. مە: سی روز بÚ¾ معنی: ماه سیاه: بÚ¾ار پەنجە: پنج روز معروف بÚ¾: خمسÚ¾ )در سالÚ¾ای کبیسÚ¾ پنجÚ¾ را شش روز میگیرند(: بÚ¾ار ڕەشە 2. گولەداران: سی روز بÚ¾ معنی: باز شدن شکوفÚ¾ درختان: بÚ¾ار 3. گولەجاران: سی روز بÚ¾ معنی: شگفتن گلÚ¾ای صحرایی: بÚ¾ار 4. گەرماخیز: سی روز بÚ¾ معنی: شروع فصل گرما: تابستان 5. پŠشپەڕ: سی روز بÚ¾ معنی: خشکیدن گلÚ¾ا وگیاÚ¾ان صحرایی: تابستان 6. گەلاویژ: سی روز بÚ¾ معنی: نام ستارهای کÚ¾ در این ماه طلوع میکند: تابستان 7. خەرمانان: سی روز بÚ¾ معنی: موعد جمع اوری محصول در خرمنگا: پاییز 8. ڕەزبەر: سی روز بÚ¾ معنی: رسیدن انگور: پاییز 9. گەڵاریز: سی روز بÚ¾ معنی: برگ ریزان: پاییز 10. سەرماخیز: سی روز بÚ¾ معنی: شروع فصل سرما: زمستان 11. بەفراوەر:سیروزبÚ¾معنی:موسمبارشبرف:زمستان 12. 12(ڕێبەندان: سی روز بÚ¾ معنی: بستÚ¾ شدن راÚ¾Ú¾ا از شدت بارش: زمستان
تـقویم کلÚ¾ری: از آنـجا کÚ¾ فـصل بـÚ¾ار در مـناطـق کورد نشین زودتـر از دیگر نـواحی فـرا می رسـد بـدین جÚ¾ـت بـÚ¾ار در تـقویم کوردي کلÚ¾ری زودتـر از تـقویم شمسی شروع شده و اول فصل بÚ¾ار کوردي ماه گیاخیزان می باشد کÚ¾ مصادف با30دی ماه است.نمای کلی فصول و ماه Ú¾ای کوردي بÚ¾ قرار زیر است: .گیاخیزان-نÚ¾ و روز مانگ-پÚ¾ نجÚ¾ بÚ¾ مدت5روز-گولÚ¾ زرده )آغاز سال کوردي( :وÚ¾ار .کÚ¾ و کر-گاقور-شÚ¾ رتی شوان :تاوسان
پایز: واÚ¾یلان-وه لنگÚ¾ ریزان-سÚ¾ رده وا حÚ¾ سا وات-سیÚ¾ مانگ-کیسÚ¾ تÚ¾ کن :زمسان
:مناسبتÚ¾ای تقویم کوردي کلÚ¾ری پÚ¾ نجÚ¾: 1تا 5 فروردین کیسÚ¾ تÚ¾ کن/ 1 دی20 :شروع چلÚ¾ بزرگ کیسÚ¾ تÚ¾ کن/22 دی23 :شروع سÚ¾ شش گیاخیزان/ 9 بÚ¾من10 :پایان چلÚ¾ بزرگ گیاخیزان/ 10 بÚ¾من11 :شروع چلÚ¾ کوچک گیاخیزان/ 23 بÚ¾من24 :بزن قو تÚ¾ گÚ¾ ی حÚ¾ مÚ¾ یل گیا خیزان / 26 بÚ¾من 27 :یای کور سÚ¾
نتیجÚ¾: تـقویـم کوردي بـÚ¾ نـظر مـن و طـبق تـحقیقات و کـاوشـي کـÚ¾ کـم و بـیش در ایـن زمـینÚ¾ داشـتم تـقریـبا یک گـاهشـماری خـورشیدی اسـت بـا این تـفاوت کÚ¾ مـبدأ آن تـأسیس دولـت مـاد میبـاشـد. Ú¾ـمانـطور کـÚ¾ اشـاره کـردم گـاهشـماری کوردي یکی از گـاهشـماریÚ¾ـای دقـیق جـÚ¾ان مـي بـاشـد کÚ¾ بـرخـلاف سـایر گـاهشـماریÚ¾ـای دیگر مـبدأیی مـتفاوت بـا مـبدأ گـاهشـماری از قـبیل Ú¾جـری شمسی یـا غـیره … دارد، بین نـواحی کورد نشین، صـورتÚ¾ـای مـشابـÚ¾ نـام کوردي مـاهÚ¾ـا وجـود دارد این نـامÚ¾ـا در گـاهشـماری کوردي بـرگـرفـتÚ¾ از نـامÚ¾ـای اصیل و محـلی کوردي میبـاشـد. در فـرÚ¾ـنگ کوردي بـرای گـاه شـماری مـحاسـباتی مـتغایر و مـشابـÚ¾ وجـود دارد. در
تقویم کوردي، Ú¾رسال بÚ¾ چÚ¾ار فصل و دوازده ماه و Ú¾ر ماه بÚ¾ سی روز تقسیم میشودØ› . اما با آغاز فصل بÚ¾ار بیشترین مناسبتÚ¾ای زیبا و بي نظیر بدون شک از آ إن کوردÚ¾است
